توکل

توکل عبارت است از باور انسان ها به این که خداوند در همه حال لطف و رحمت خود را شامل همه موجودات بخصوص انسان ها خواهد داشت. در چنین شرایطی، شخص اعتماد دارد که حوادث و بحران‌های زندگی نه تنها باعث تخریب و صدمه به وی نمی‌شوند، بلکه به رشد بالاتری نیز دست خواهد یافت. در چنین شرایطی، فرد متوکل به جز خداوند متعال به چیز دیگری توجه نداشته و در اثر بحران ها و سختی‌های زندگی دچار فروپاشی و تخریب نخواهد شد.

چرا باید به خدا توکل کنیم؟

رسول خدا صلی الله علیه وآله از جبرئیل پرسید: توکّل بر خدا چیست؟ گفت: اینکه بدانی مخلوق، سود و زیانی به تو نمی‏رساند و از غیر خدا کاملاً مأیوس شوی. اگر انسان به این درجه رسید، جز برای خدا کار نمی‏کند و از غیر خدا نمی ‏هراسد و جز به خدا امید ندارد و این حقیقت توکّل است.

إِن یَنصُرکُمُ اللَّهُ فَلا غالِبَ لَکُم ۖ وَإِن یَخذُلکُم فَمَن ذَا الَّذی یَنصُرُکُم مِن بَعدِهِ ۗ وَعَلَى اللَّهِ فَلیَتَوَکَّلِ المُؤمِنونَ. (سوره آل عمران آیه ۱۶۰)
اگر خداوند شما را یاری کند، هیچ کس بر شما پیروز نخواهد شد! و اگر دست از یاری شما بردارد، کیست که بعد از او، شما را یاری کند؟! و مؤمنان، تنها بر خداوند باید توکل کنند.

باورهای زیربنایی توکل

توکل پدیده ای نیست که در خلاء شکل بگیرد، بلکه دارای زیربنای اعتقادی است که در ادامه به تعدادی از مهم ترین آنها اشاره می شود:

۱-باور به این که خداوند کریم از رگ گردن به انسان ها نزدیک تر است، به انسان ها توجه دارد و آنها را در زندگی به حال خود رها نمی‌کند.
۲-باور به این که خداوند خالق جهان، دانا، قادر و حکیم است و صلاح انسان ها را بهتر از خود آنان متوجه است.
۳-باور به این که خداوند ناظر بر کلیه حوادث و اتفاقات است و بدون اذن و مشیت او هیچ امری صورت نمی‌گیرد.
۴-باور به این که خداوند به خواسته ها و دعاهای انسان پاسخ می‌دهد و خواسته‌های او را استجابت می‌کند.
۵-باور به این که خداوند پایگاه و تکیه گاه امنی برای انسان هاست و بنابراین هنگام سختی ها برای کسب آرامش می توان از او نیرو و توان گرفت.
۶-باور به این که خداوند منبعی برای کسب جرات و شهامت برای رو به رو شدن با مشکلات و سختی‌های زندگی است.
۷-باور به این که خداوند به انسان ها کمک می‌کند تا بتوانند با تلاش و کوشش پایدار به اهداف و خواسته های خود در زندگی دست یابند.
۸-باور به این که خداوند به انسان هایی که کار را به او می سپارند و به او امید و اعتقاد دارند کمک می کند تا مشکلاتشان حل شود.

پیامد توکل در زندگی

توکل منبع آرامش انسان است. توکل تاثیرات زیادی در زندگی دارد که به شرح زیر است:

۱-توکل مانع شک و تردید در تصمیم ها می‌شود.

تصمیم گیری کار سختی است. در تصمیم گیری، فرد باید از میان چند مورد یکی را انتخاب، و بقیه را حذف کند و از آن جایی که همه اطلاعات در اختیار فرد نیست، به درستی نمی داند کدام را انتخاب و کدام را حذف کند. در چنین شرایطی، توکل به خداوند همزمان با ارزیابی های دقیق عقلانی و مشورتی و کمک گرفتنت از خداوند با این اعتقاد که او بهترین ها را برای انسانها می خواهد به انسان ها آرامش می دهد و کمک می کند تا بتوانند خود را از شک و تردید و دودلی رها کند و بهترین انتخاب موجود را انجام دهد.

۲-توکل باعث کاهش اضطراب و ناامنی می شود

اعتقاد بنیادی در توکل آن است که خداوند از رگ گردن انسان به او نزدیک تر است و در همه حال و همه شرایط بر انسان نظر دارد و لحظه ای او را تنها نمی گذارد. چنین اعتقادی به انسان احساس اعتماد و اطمینان می دهد که نقطه مقابل اضطراب و ناامنی است. باور داشتن چنین عقیده ای به انسان کمک می کند تا در شرایط و بحران های زندگی خود را نبازد و مشکلات و سختی های زندگی را یک چالش ببیند. منظور از چالش، مبارزه و دست و پنجه نرم کردن با مسائل و مشکلات زندگی است. افراد معتقد، روحیه بهتری در مواجهه با مشکلات دارند و از وضعیت سلامت بهتری برخوردار هستند.

۳-توکل باعث ایجاد امید و امیدواری می‌شود

توکل به انسان این اجازه را می‌دهد که با تلاش و کوشش خستگی ناپذیر برای دستیابی به اهداف خود تلاش کند، زیرا باور دارد که خداوند تکیه گاه و پشتیبان است و او را در این راه تنها نمی گذارد. مسلم است که چنین دیدگاهی به انسان امید می دهد و امیدواری یکی از مهم ترین اجزای دستیابی به اهداف زندگی است و باعث بهبود سلامت در زندگی می‌شود.
از سوی دیگر، امیدواری به انسان این توان را می‌دهد که در راه دستیابی به اهداف خود تلاش و کوشش فراوانی از خود نشان دهد. امیدواری به این معنی است که فرد می تواند به آن چه که دوست دارد، دست یابد و از سوی دیگر، می‌تواند خود را از آن چه که او را ناراحت می‌کند، دوری کند.

از آنجایی که فرد متوکل معتقد است که تکیه اصلی او به خداوند است که به او کمک می کند، در نتیجه ترسی از شکست به خود راه نمی‌دهد. پیام های منفی دیگران یا خود انسان، پیش بینی شکست، ترس از شکست و مواردی از این قبیل، مانع تلاش و پشتکار انسان است.

عامل دیگر تعیین کننده امیدواری که پشتکار هم از آن حاصل می‌شود، این اعتقاد است که خداوند پشتیبان، حامی و تکیه گاه انسان در زندگی اش است. به یاد داشته باشید، هنگامی که به نظر می‌رسد کارها به خوبی پیش نمی‌روند آسان می‌توان دلسرد شد، اما نباید امید را از دست داد، چرا که حتی در میان درد و رنج، خدا در کار زندگی ماست.

۴-توکل باعث افزایش فعالیت و برنامه ریزی می‌شود

یکی از مشکلات انسان‌ها، آن است که درگیر تفکرات منفی می‌شوند. احتمال و پیش بینی سختی‌ها و شکست باعث می‌شود که در بسیاری از مواقع، انسان ها از شروع کاری جدید و تداوم کاری که شروع کرده‌اند، طفره بروند. چنین تفکراتی، در بسیاری از مواقع، مانع از آن می‌شود که حرکت جدیدی در زندگی شروع شود، به چنین وضعیتی “درماندگی” یا “درماندگی آموخته شده” گفته می‌شود. این افراد سعی می‌کنند که تلاشی نکنند، دست به کاری نزنند و به مسیر یکنواختی در زندگی ادامه دهند.
بعضی از افردی که چنین طرز فکری دارند، در زندگی خود شکستی را تجربه کرده اند و پس از آن به اشتباه، آموخته اند که کار دیگری را در زندگی شروع نکنند. این افراد معتقدند اگر کاری را شروع نکنی، شکست هم نخواهی خورد.

توکل از دو مسیر مانع چنین انفعال، بی تحرکی و درماندگی می‌شود.
۱-افراد معتقد، اگر توکل به خداوند داشته باشند در همان شکست نیز معنای مثبتی پیدا می‌کنند. به همین دلیل، آن قدر شکست برای آنان بزرگ نمی‌شود.
بسیاری از تفاوت نتایج رفتاری که در زندگی برای ما انسانها ایجاد می شود، بخاطر تفاوت شرایط زندگیمان نیست بلکه بخاطر نوع نگاهی است که به شرایط  داریم. توکل کمک می‌کند تا انسان بتواند در بدترین شرایط شکست را بد تفسیر نکند.
۲-توکل به افراد کمک می‌کند تا دریابند اگر چه در هر کاری احتمال شکست وجود دارد، ولی باور به حمایت خداوند موجب می‌شود تا آنان بتوانند بر ترس‌ها، ابهام ها و سختی‌های کار جدید غلبه کنند. چنین وضعیتی به آنان کمک می‌کند تا بتوانند کار را شروع کنند و به ابعاد مختلف کار توجه کنند نه به ترس‌ها و افکار مرتبط با آن.

۵- توکل پذیرش شرایط را تسهیل می‌کند

توکل به انسان کمک می‌کند تا بتواند شرایط سخت و ناملایمات زندگی خود را بپذیرد، آنها را بهتر تحمل کند و بتواند برای رهایی از آن شرایط اقدامات مفید و سالم انجام دهد. این در حالی است که در چنین شرایطی، عده ای از افراد ممکن است دست به انکار مشکلات و ناملایمات بزنند، به این ترتیب که طوری عمل کنند که گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است.

انکار و سرپوش گذاردن بر واقعیت ها روش خوبی نیست، چون مشکل وجود دارد و تاثیر منفی خود را بر زندگی فرد می‌گذارد. عده‌ای از افراد نیز شروع به اقدامات تند، خشن و نسنجیده می‌کنند. چنین واکنشی نیز کمک کننده نیست، زیرا باعث می‌شود انرژی فرد به جای آن که در مسیر اهداف سالم به کار گرفته شود، صرف جنگ های بی‌نتیجه و بی‌فایده شود. در چنین شرایطی، باور به این که اتفاقات بی‌دلیل نیست، بلکه هدفمند است و ممکن است در آن پیام مفیدی نیز وجود داشته باشد، به فرد کمک می‌کند تا اولا واقعیت های تلخ زندگی را دریابد، بفهمد و متوجه شود، ثانیا، به وی کمک می‌کند تا دست به اقدامات شتاب زده نیز نزند.

به این ترتیب، توکل به ایجاد صبر نیز کمک می‌کند. مسلم است که در چنین شرایطی، فرد بهتر قادر به فکر کردن و تصمیم گیری‌های سالم است و در چنین شرایطی امکان رهایی از شرایط نامطلوب نیز بیشتر می‌شود. چون او شرایط خود را بهتر می‌پذیرد و معتقد است اگر خداوند دری را ببندد، درهای دیگری را باز می‌گذارد. او در این شرایط از امکانات محدود خود برای رشد خود استفاده می‌کند.

۶- توکل، به تجارب منفی انسان‌ها معنای مثبت می‌دهد

گاهی اوقات، افراد نمی‌توانند برنامه‌ها، اهداف و فعالیت هایی را که در نظر گرفته اند، انجام دهند. به همین دلیل تجربه شکست، از دست دادن، به نتیجه نرسیدن، و دچار ناکامی شدن یکی از تجربه های شایع در زندگی هر انسانی است. استفاده از توکل به انسان‌ها کمک می‌کند تا بهتر بتوانند چنین تجربه‌هایی را در زندگی تحمل کنند و با آنها کنار آمده و مقابله کنند. اگر انسان ها اعتقاد داشته باشند که در آن چه رخ می‌دهد خیر و مصلحتی است و اتفاقات عالم بی حساب و کتاب رخ نمی‌دهند، قادر خواهند بود با معنای مثبت دادن به اتفاقات و رخدادهای منفی، بسیاری از تجربه‌های سخت زندگی را بهتر تحمل کنند.

اشتباهات شایع در توکل:

گاهی اوقات، ممکن است فرد تصور کند که در موقعیت‌های مختلف زندگی خود، به خداوند توکل کرده است و متوکلانه با مشکلات برخورد کرده است، در حالی که چنین نیست. بلکه فرد برای توجیه ضعف‌های خود، برچسب توکل  به خود می‌زند.

از اشتباهات رایج در زمینه توکل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱-توکل متفاوت از بی تحرکی و بی انگیزگی است.

توکل به این معنا نیست که انسان دست از تلاش، برنامه ریزی و تفکر بردارد، بلکه توکل فقط به انسان کمک می کند که با خوش بینی، تسلط و امیدواری در زندگی پیش برود.

۲- توکل متفاوت از اتکاء به دیگران و منفعل بودن است.

توکل به این معنی نیست که انسان منتظر بنشیند تا در حوادث معمول و اتفاقات روزمره زندگی نیز خداوند مسیر واقعی زندگی را به او نشان دهد. همچنین، توکل به این معنی نیست که انسان منتظر باشد که دیگران به لطف خداوند زندگی او را سر و سامان دهند.

۳-توکل متفاوت از اجتناب و انفعال است.

بعضی افراد بنا به دلایل مختلف از جمله ترس از اشتباه سعی می‌کنند که از هر فعالیتی دوری و اجتناب کنند. زیرا امکان دارد که در آن فعالیت ناموفق باشند و با شکست روبه‌رو شوند. در چنین شرایطی، آنان اجتناب خود را با توکل اشتباه می‌کنند. فرد متوکل، در مقابل زندگی خود بسیار فعال است، سعی می‌کند برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلفی در زندگی خود داشته باشد. با این حال، از آن جایی که انسان می‌داند که بر زندگی خود تسلط صد در صد ندارد و ممکن است در مواردی خداوند انجام آن کار را به صلاح وی نداند، بنابراین دچار پریشانی و آشفتگی نمی‌شود.

۴-توکل متفاوت از شانه خالی کردن از مسئولیت است

بعضی افراد، شهامت رویارویی با مسائل زندگی خود را ندارند. آنان سعی می‌کنند مسئولیت‌های خود را از سر باز کنند. این در حالی است که هر تصمیمی با مسئولیت پذیرش پیامدهای آن تصمیم همراه است و در چنین مواقعی افراد برای آن که فرار خود از تصمیم گیری و همچنین مسئولیت آن را توجیه کنند، سعی می‌کنند از توکل استفاده کنند.

نتیجه گیری:

یکی از مقابله‌های بسیار مهم توکل است. باورهای اساسی و زیربنایی در توکل، باور به وجود خدایی است که به خیر و مصلحت انسان می‌اندیشد. چنین دیدگاهی باعث می‌شود که فرد در زندگی خود کمتر دچار شک و تردید شود، امیدش به زندگی و فعالیت هایش افزایش یابد، روحیه تلاش و کوشش وی تقویت شود و زندگی، حوادث و پیچیدگی آن را به درستی دریابند. با این حال، مهم است که توکل با رفتارهایی مانند اجتناب، انفعال، بی‌تحرکی و فرار از مسئولیت‌های زندگی اشتباه نشود.