تفاوت محاسن اخلاق با مکارم اخلاق

توسط مدیر سایت · ۱ اسفند, ۱۴۰۰

قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله: «بُعِثتُ بِمَکارم الاخلاق و محاسِنِها»
من از طرف خداوند براى مکارم اخلاق ومحاسن آن مبعوث شده‌ام.
(فیض کاشانی، محجه البیضاء، ج ۴، ص۱۲۱)

راوى گوید: قلت لابى عبداللّه علیه السلام: ماحدّ حسن الخلق ؟ قال : تلین جانبک و تطیب کلامک و تلقى اخاک ببشر حسن
به امام صادق علیه السلام عرض کردم: حدّ حسن خلق چیست؟ فرمود: با مردم به نرمى برخورد کن و پاکیزه سخن بگو و با برادرت گشاده رو باش.
قد سئل الصادق علیه السلام: عن مکارم الاخلاق؟ فقال العفو عمّن ظلمک وصله من قطعک و اعطاء من حرمک و قول الحقّ و لو على نفسک.
از حضرت صادق علیه السلام از مکارم اخلاق سؤ ال شد. حضرت فرمود: نسبت به کسى که به تو ظلم کرده عفو کنى و با کسى که با تو قطع رابطه کرده ارتباط بر قرار کنى و کسى که تو را محروم کرده به او عطا کنى و سخن حق بگویى گرچه بر ضرر تو باشد.
(بحارالانوار، ج۶۱، ص۰۱۲)

در این که میان محاسن اخلاق و مکارم آن چه تفاوتى وجود دارد شاید در تعریف محاسن اخلاق بتوان گفت:
محاسن اخلاق عبارت است خوى و خصلت هاى پسندیده و مکارم اخلاق عبارت است از بزرگوارى و کرامت نفس و به تعبیر دیگر آن قسم خلق و خویى که در شرع مقدس پسندیده شناخته شده و با غرایز حیوانى و تمایلات نفسانى هماهنگ است یا لااقل با آنها تضادى ندارد حسن خلق است و مکارم اخلاق عبارت است از آن قسم خلقیّات عالى و رفیعى که اگر کسى بخواهد انجام دهد یا باید با هواى نفس و غرایز حیوانى خود بجنگد و در جهت مخالف آن ها قدم بردارد یا لااقل باید نداى آن ها را نادیده بگیرد و نسبت به آن بى اعتنا باشد.

صفاتى را که امام علیه السلام در تعریف حسن خلق فرموده با تمایلات نفسانى هماهنگ است یعنى انسان ذاتا میل دارد محبوب مردم باشد و با مردم مؤدّب سخن بگوید. امّا در مکارم اخلاق آدمى به طور طبیعى مایل نیست آن طور عمل کند که می‌خواهد بلکه میخواهد در جهت مخالف مکارم اخلاق قدم بردارد مثلاً اگر کسى به شما اهانت کرد غریزه انتقامجویى می‌گوید: باید عمل او را تلافى کرد امّا امام صادق می‌فرماید: مکارم اخلاق اقتضا می‌کند او را ببخشى.