بلا و سختی در آیات و روایات
دو مورد کلی درباره بلا:
الف) بلای تطهیر
گاهی بلا برای پاکسازی و تطهیر است. ممکن است از انسان مؤمن اعمال زشتی سر بزند که بلاء، کفاره و جبران کننده خطا و گناه اوست. حاصل فتنه‌ای که برای مؤمن پیش می‌آید جدا شدن او از گناهان، علاقه‌ها و موانعی است که بین او و خدا به وجود آمده است. در واقع بلاء موهبتی الهی است تا خطای بنده را در همین دنیا پاک کند و عقوبت آن به آخرت کشیده نشود، زیرا بلای دنیوی به مراتب از عذاب اخروی آسان‌تر است.
امیرالمومنین علیه‌السلام در دعای کمیل به خدای متعال عرض می‌کند
«عَلىٰ أَنَّ ذٰلِکَ بَلاءٌ وَمَکْرُوهٌ قَلِیلٌ مَکْثُهُ، یَسِیرٌ بَقاؤُهُ، قَصِیرٌ مُدَّتُهُ؛ فَکَیْفَ احْتِمالِى لِبَلاءِ الْآخِرَهِ وَجَلِیلِ وُقُوعِ الْمَکَارِهِ فِیها وَهُوَ بَلاءٌ تَطُولُ مُدَّتُهُ، وَیَدُومُ مَقامُهُ؛
با آنکه این غم و اندوه و ناگواری درنگش کم، بقایش اندک و مدّتش کوتاه است؛ پس چگونه خواهد بود تحملم در برابر بلای آخرت و فرود آمدن ناگواری‌ها در آن جهان بر جسم و جانم و حال آنکه زمانش طولانی و جایگاهش ابدی است.»
بنابراین خدای متعال از باب لطفش بعضی گناهان را با توبه می‌بخشد و برخی را با بلای دنیوی پاک می‌کند تا به عذاب آخرت کشیده نشود.
یک لحظه داغم می‌کشی یک دم به باغم می‌کشی
پیش چراغم می‌کشی تا وا شود چشمان من
بنابراین این بلاها یک هشدار است تا چشمان ما را به روی حقایق پیرامون باز کند تا هیچ‌گاه دلبسته به دنیا نشویم. در روایات وجود دارد که هر بلایی بر سر شما می‌آید به خاطر خطایی است که مرتکب شده‌اید، حتی اگر پای شما به سنگ بخورد و رگ پایتان پاره شود. خداوند در قرآن می‌فرماید مصیبت‌ها به خاطر اعمال خودتان است، مضاف بر اینکه بسیاری از خطاها را قلم عفو می‌کشد:
«وَ مَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ؛
هیچ بلاء و مصیبتی بر شما نمی‌رسد الا اینکه به واسطه خودتان کسب می‌شود.»
(شوری: ۳۰)
ب) بلای رشد و ترفیع
قسم دیگری از بلا که ممکن است مؤمن به آن مبتلا شود، بلایی است که برای رشد و ترفیع درجه معنوی اوست؛ یعنی این‌طور نیست که همواره بلای مؤمن به خاطر خطای او باشد بلکه گاهی بلا می‌بیند تا مقامش نزد خدا بالا رود. در روایت آمده است
«إِنَّ أَشَدَّ اَلنَّاسِ بَلاَءً اَلْأَنْبِیَاءُ ثُمَّ اَلَّذِینَ یَلُونَهُمْ ثُمَّ اَلْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ؛
گرفتارترین افراد در این دنیا انبیاء بودند و در درجه‌ی بعد آنهایی که دنبال انبیاء قرار داشتند، سپس کسی که از دیگران بهتر است.»
(الکافی، ج۲، ص۲۵۲)
این بلا، بلایی است که اولیاء را مبتلا می‌کند و برای آنها درجه و رشد می‌آورد و هرکه مقرب‌تر باشد خدای متعال بر او سخت‌تر می‌گیرد.
هرکه در این بزم مقرب‌تر است جام بلا بیشترش می‌دهند
اگر کسی از خدا دور باشد، این بلاهایی که رشد می‌آورد و انسان را از تعلقات جدا می‌کند و به خدا نزدیک می‌کند، برای او کمتر است. بلای سنگین خدا از آن خوبان عالم است و آثار و برکاتش هم از آن خوبان است. نمونه‌های فراوانی در قرآن وجود دارد از جمله آنها حضرت یوسف علیه‌السلام است که بلاهای زیادی مانند فراق پدر و خویشاوندان، آزار برادران، فروخته شدن به عنوان برده و زندانی شدن را متحمل شدند. حضرت یوسف علیه‌السلام فتنه‌ها را از سر گذراند، بلاها را تحمل کرد، اما در سایه ابتلای ایشان، مردم مصر از سال‌های قحطی و گرسنگی و مردن نجات پیدا کردند. یکی از برکات بلای خوبان این است که موجب نزول رحمت بر عموم مخلوقات است.
مطابق آیات قرآن و روایات اسلامی، گرفتاری های مختلفی در دنیا به سراغ انسان های مختلف می‌آید.
فلسفه بلایا و سختی‌ها در منابع اسلامی:
با توجه به مطالب یاد شده به طور اختصار می‌توان برای وجود مصیبت و سختی‌ها در زندگی علت‌هایی را برشمرد:
۱-امتحان و آزمایش:
با توجه به آیات الهی می‌توان یکی از علل و عوامل نزول مصیبت در زندگی را امتحان الهی برشمرد، موضوعی که نمونه بارز آن در زندگی حضرت ایوب نبی(علیه السلام) متبلور بوده است:
«و ایّوب را (به یاد آور) هنگامى که پروردگارش را خواند(و عرضه داشت): «بد حالى و مشکلات به من روى آورده و تو مهربانترین مهربانانى!.»(سوره انبیاء آیه ۸۳)
شدت مصیبت و بلای وارد شده بر ایوب نبی(علیه السلام) را علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریف این چنین بیان می‌کند:
«ایوب(علیه السلام) مورد هجوم انواع بلاها قرار گرفت، اموالش همه از دست برفت، و اولادش همه مردند. مرض شدیدى بر بدنش مسلط شد و مدتها او را رنج میداد تا آنکه دست به دعا بلند کرد و حال خود را به درگاه او شکایت کرد. خداى تعالى، دعایش را مستجاب کرد و از مرض نجاتش داد و اموال و اولادش را با چیزى اضافه تر به او برگردانید.»
۲-عاملی برای تذکر و بازگشت:
گاهی علت بروز سختی در زندگی به خاطر آن است که انسان مسیر صحیح درست زندگی را با رجوع و بازگشت به سوی خدای متعال پیدا کند از این رو در روایات اسلامی از امام صادق(علیه السّلام) این چنین بیان شده است:
«بر مؤمن چهل شب نگذرد، جز این که پیش آمدی برایش شود، که غمگینش سازد تا موجب تذکرش شود.»
۳-ارتقای درجه در دنیا و آخرت نزد باری تعالی:
یکی دیگر از علل و عواملی که خدای متعال بر مخلوقات خود مصیبت و سختی نازل می‌کند، ارتقای درجه آنان است. در واقع خدای متعال با این سختی‌ها، بنده خود را از بهترین و بالاترین نعمت‌های آخروی متنعم می‌سازد، در روایتی دیگر از منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است:
«در بهشت مقامی است که هیچ بنده‌ای به آن نرسد جز با بلایی که در دنیا به او رسیده است.»
بسیار زیبا و ناب بود ممنونم خداوند خیرتان دهد.
ممنون از توجه شما. موفق باشید